Pierwsze w Polsce magazyny zasobów dziedzictwa zapewniające pasywną regulacją klimatu
W wielu instytucjach przechowujących zasoby dziedzictwa kultury – muzeach, bibliotekach lub archiwach – koszty energii stanowią jedną z największych kategorii wydatków. Oszczędzanie energii leży zatem w żywotnym interesie ekonomicznym instytucji kultury. Ważną rolę odgrywają również powszechne wymogi zrównoważonego rozwoju kładące nacisk na ograniczanie zużycia energii i emisji dwutlenku węgla. Z takiej perspektywy, rozwiązania energooszczędne w budynkach przechowujących zasoby dziedzictwa nabierają oprócz ekonomicznego również aspekt ekologiczny i etyczny – ochrona dziedzictwa przy jednoczesnej dbałości o środowiska naturalnego i ograniczone zasoby jest urzeczywistnieniem idei “zielonego muzeum”.
W latach 2014 – 2015, eksperci instytutowej Grupy Badań nad Dziedzictwem Kultury opracowali koncepcję magazynu w nowej siedzibie Archiwum Narodowego w Krakowie, po raz pierwszy w Polsce łączącego wysoką jakość ochrony zbiorów z bardzo niskim zużyciem energii podczas eksploatacji. Mający siedem kondygnacji nadziemnych i jedną podziemną magazyn pomieści docelowo 70 000 metrów bieżących akt i już pozwolił na scalenie zasobów pięciu oddziałów krakowskich Archiwum oraz ekspozytury w Spytkowicach koło Zatora. Od 2020 roku, eksperci instytutu wspomagają pracowników Archiwum w uruchomieniu segmentu magazynowego i bezpiecznej przeprowadzce zasobu do nowej siedziby.
 |
| Nowa siedziba Archiwum Narodowego przy ulicy Rakowickiej w Krakowie. Na pierwszym planie prostopadłościan segmentu magazynowego. |
Jak działa krakowski magazyn zbiorów archiwalnych z pasywną regulacją klimatu?
Segment magazynowy jest wyodrębnioną strukturą, w której nie ma stałych stanowisk pracy, a warunki środowiska służą ochronie zbiorów. Biura, czytelnie, pracownie konserwacji i digitalizacji zbiorów, pomieszczenia serwerowni oraz sale wystawowe i edukacyjne skupia przylegający do magazynu klimatyzowany budynek biurowy. W segmencie magazynowym zapewniono w znacznym stopniu pasywną stabilizację mikroklimatu przez przemyślane rozwiązania budowlane: dobrą izolację termiczną ścian zewnętrznych i dachu, wysoką szczelność przegród zewnętrznych, czemu sprzyja brak okien, wykonanie powierzchni architektonicznych z porowatych materiałów budowlanych o dobrej zdolność do wymiany pary wodnej.
 |
 |
| Typowe pomieszczenie magazynowe (zdjęcie po lewej), poza przewodami wentylacyjnymi pod stropem i oświetleniem, wnętrze nie ma urządzeń technicznych, które mogą stwarzać zagrożenie przechowywanym zbiorom. Ściany zewnętrzne budynku zapewniają efektywną izolację termiczną (zdjęcie po prawej). | |
Krakowski magazyn uruchomiono na wiosnę 2020 roku. Przeprowadzone pomiary pokazały, że temperatura w jego wnętrzu podążała za rocznym cyklem zmian temperatury na zewnątrz osiągając w lutym 2021 roku wartość najniższą, między 11 a 14 oC w zależności od kondygnacji. Przez większość część roku – od października do czerwca – wilgotność względna utrzymywała się samoistnie na optymalnym poziomie około 50% z niewielkimi fluktuacjami krótkookresowymi. W porze letniej powietrze jest osuszane przez efektywne energetycznie urządzenia osuszające. Suche warunki i niska temperatura przez większą część roku ograniczają szybkość degradacji chemicznej obiektów archiwalnych, a wysoka szczelność budynku ogranicza infiltrację zanieczyszczeń powietrza z zewnątrz.
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (NIMOZ) wybuduje międzymuzealne centrum magazynowe w pobliżu Warszawy
Od 2019 roku, eksperci instytutowej Grupy Badań nad Dziedzictwem Kultury pracują w składzie zespołu zadaniowego ds. Centralnego Magazynu Zbiorów Muzealnych przy NIMOZ. Celem inwestycji jest stworzenie magazynu służącego potrzebom muzeów warszawskich, który połączy wysoką jakość ochrony zbiorów oraz niskie zużycie energii podczas eksploatacji. Zlokalizowana na obszernej działce w pobliżu Warszawy inwestycja przewiduje wspólną lokalizację magazynów i przestrzeni zarządzania, konserwacji, dokumentacji i udostępniania przechowywanych zbiorów. Tak jak w magazynie krakowskim, zostanie wdrożona w znacznym stopniu pasywna stabilizację warunków środowiskowych. Nowatorska w Polsce budowa magazynu o przeznaczeniu międzymuzealnym toruje nowe rozwiązania w muzealnictwie polskim sprzyjające zrównoważonej ochronie zasobów dziedzictwa.